genel ve fiziki coğrafya(izoterm haritası ve atmosfer basıncı

               İZOTERM HARİTASI

Sıcaklık yeryüzünün her yerinde aynı değildir. Dikey yönde değişiklik gösterdiği gibi yatay yönde de değişiklik gösterir. Yeryüzünde sıcaklığın dağılışını gösteren haritalara izoterm haritaları denir.2kez sıcaklık ortalaması alırız: Temmuz ve ocak ayında.

Sıcaklık değerleri arasındaki farka amplitüt denir. Akdeniz ve kara denizdeki sıcaklık farkının nedeni; denizellik karasallıktır. Kışın karasallık Türkiye’yi olumsuz yönde etkiliyor. Temmuz ayında hava şartları daha kararlıdır. Yükselti arttıkça sıcaklık da azalmıştır. Erzurum ve Kars’ın aşırı soğuk olmasının nedeni; yükseltidir. Ama Temmuz-ocak ayında karşılaştırırsak nedeni; denizellik karasallıktır. Hindistan’daki 30 derece sıcaklık musonlarla alakalı.

                                             ATMOSFER BASINCI

Yükselti arttıkça basınç azalır. Alçak basınç alanları çevreden merkeze; yüksek basınç alanları da merkezden çevreye doğru sapar. Güney yarım kürede saat yönünde döner, kuzey yarım kürede saat yönünün tersinde döner. Lodos, kıble bütün Türkiye2de esen rüzgârlardır. Lodos güney batıdan eser. Ilıktır. Kıble ve keşişleme Arabistan çöllerinden gelen rüzgârlardır. Etezyen rüzgârı Ege bölgesinde daha çok etkilidir. Balkanlardan gelir. Ege denizinden geçtiği için denizden nem alır. Ilıklaşır, İzmir’de estiği zaman hava serinler. Başka bir yerde daha görülür. Bey dağlarını aştıktan sonra Antalya’ya fön etkisi yapar. Orada aşırı sıcak bir etki yapar. Rüzgârın hızını basınç farkı etkiler. Arada fark az olursa orada fırtına olur. Aradaki fark fazla ise rüzgâr hafif ve serin eser. Hızı oluşturan faktör ani basınç değişimidir. Kar yağışlarını oluşturan bulutlar stratus bulutları denir. Rüzgârın hızı dağlara çarparak geldiği için hızı azalır. İki basınç eğrisi birbirine yakınsa burada fırtına olacaktır. Antalya’nın oralardaki Amanos Dağı keşişlemenin esmesine engel olur. Endemik bitkinin olması için rüzgarın olmaması lazımdır.

genel ve fiziki coğrafya(iklim elemanları)

güneş ışınlarının geliş açısı yeryüzünde sıcaklığın dağılışını etkileyen en önemli faktördür.Güneş ışınları bir yere ne kadar dik gelirse sıcaklık o kadar yüksek olur, ne kadar eğik açıyla gelirse o kadar sıcaklık düşük olur.Güneş ışınları enlemlere göre değişir. Ay olmasa Dünyanın eksen eğikliği sabit olmazdı. Dünya 6ay soğuk, 6ay sıcak olacaktı.Dünyanın  şekli geoid. Kutuplardan basık, ekvatordan şişiktir. Termik yüksek basınç olmasının nedeni; Güneş ışınlarının az gelmesidir.

yükselti; her 100 metrede sıcaklığın 0,5 santigrat düşmesidir.Konveksiyonel ve oroğrafik yağışlar için yükselti şarttır.

kara ve denizlerin dağılışı;karalar çabuk ısınır, çabuk soğur. Sivas'ın Kayseri'den soğuk olmasının nedeni;jips kayaçlarıdır.Jipsler ısıyı tutamazlar.

nem;denizellikten farkı evapotransprasyon bitkilerin terlemesidir.Ormanlar %66 oranında nemi arttırıcı etkiye sahiptir.Konveksiyonel yağışlara neden olan topraklardaki nemdir.

okyanus akıntıları;okyanus akıntılarının yeryüzünde sıcaklığın dağılışı üzerindeki etkisi küçümsenemeyecek kadar önemlidir. okyanus akıntıları denizlerde sıcaklığın ekvatordan kutuplara doğru düzenli bir biçimde azalmasını etkiler. soğuk denizlerin yoğunluğu fazladır ve akıntıyı etkiler.Dünyanın dönüşü de etkiler. Tuzluluğun az olması ve çok olması da etkiler. Tuzlu kütlelerin yoğunluğu fazladır. Tuzlu kütlelerden az olan kütlelere doğru akar. Rüzgarda etkiler ve balıkların çok olduğu yerde plankton da vardır.Humbolt soğuk su akıntısının olduğu yerde enino yağışlara meydana gelir.Şili ve Peru'da balıkçılığın önemli bir yeri vardır. Sıcak ve soğukların enino yağışları üzerinde etkisi vardır.Enino döneminde Filipinler, Endonezya ve Avusturya muhteşem yağışlar alır. Lanina döneminde Avusturya'dan  Güney Amerika'ya doğru büyük akım meydana gelir. Humbold akıntısı da kesintiye uğrar. Balık olmaz ve kıtlık meydana gelir. Kanarya adalarının hepsi volkaniktir. 20 derece üzerindeki balıkların lezzeti iyi değildir. 20 dereceyi geçerse mercanların yaşama şansı yoktur.

Bitki örtüsü;gündüzleri yerin fazla ısınmasını ve topraktaki suyun  buharlaşmasını engeller. Geceleri ise bitkiler yerden ışımayı azaltarak soğumayı yavaşlatır. Bunun için bitki örtüsü sıcaklığın değişimini azaltan bir etkiye sahiptir.Terleme yoluyla havadaki nem miktarının biraz artmasına neden olur. Ormanlık alanlarda gece-gündüz farkı az, çıplak arazilerde daha fazla olur.

genel ve fiziki coğrafya(iklim2)

İklim konusunda bilmemiz gereken önemli bir konu var. Günlük hayatta kullandığımız meteoroloji diye bilim dalı vardır. Meteoroloji de dört kez ölçüm yapar. Sabah 5-6 arası ve öğlen de 13-16 saat arasında tahmin yapar. Coğrafyacılar günlük verilere bakmaz. Aylık ve yıllık verilere bakar.33yılda bir iklim değişir. Avrupa soğuk bir dönem yaşandığı dönemde güney ve Amerika’ya göç etmişlerdir.

Hava durumu; dar bir alanda, kısa süre içerisinde değişen atmosfer olayına denir.

Meteoroloji; hava durumunu inceleyen bilim dalına denir.

İklim geniş sahalarda uzun yıllar boyunca aynı kalan ortalama hava haliyken; hava durumu dar bir alanda kısa sürede değişen atmosfer olayıdır.

Endemik bitkiler; coğrafi şartlara bağlı oluşan bitkilerdir.

Relikt bitkiler; tarihi zamanlardan kalan bitkilerdir.

Bir iklim analizi yapacaksak 33yılın dolması beklenmelidir. Bundan az olan sürede doğru tahminler yapılmaz. Sıcaklık iklimin ana elemanıdır. İklim; sıcaklık ve soğukluğun ortaya çıkardığı bir değerdir.

Troposfer; kalınlığı 16km civarındadır. Kalınlığı kutuplara gidildikçe azalır. Kutuplar az katmana sahip olduğu için iklim elemanları sınırlıdır. Ekvatorda çeşitli iklimler görülebilir.

Ozonosfer; güneşten gelen ultroviyöle ışınlarını durdurur. Bu ışınlar insanı kanser yapar. Ozon katı 19km den başlar. Ekvatorda 45km den başlar. Dünyadan gelen kulorofulora karbon ışınları yer. Değişime sokar.Bu ışınların en önemli kötülüğü planktonları öldürür.Denizdeki yaşamları bitiriyor. Birçok canlının gen yapısını bozuyor.

                         İKLİM ELEMANLARI

Sıcaklık; potansiyel enerjiye ısı denir. Isı harekete geçerse buna sıcaklık denir. Sıcaklığın olabilmesi için;cisim veya canlılar üzerinde hissedilmesi gerekmektedir.Bize sıcaklık veren olay albedodur.%27 lik bir miktar yeryüzüne gelir.Ama her yere %27lik bir miktar gelmiyor.Şehir merkezlerinde sıcaklık uzaya kaçamaz.Çünkü binalara çarparak ilerler ve uzaya kaçması imkansızlaşır.Koyu yerler daha sıcak,dalgalı alanlar daha az sıcak olur.

                                          SICAKLIK ETMENLERİ

1)Güneşin geliş açısı

a)yerin şekli                                                         c)yerin günlük hareketi

b)yerin eksen eğikliği ve yıllık hareket            d)bakı ve eğim

2)güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol

3)güneşlenme süresi

4)yükselti

5)kara ve denizlerin dağılışı

6)nem

7)rüzgarlar

8)okyanus akıntıları

9)bitki örtüsü

genel ve fiziki coğrafya(iklim)

                                                         İKLİM

İklim,canlı yaşamını etkileyen en önemli unsurdur.Ayrıca yeryüzünün şekillenmesinde önemli bir rol oynar.İklim etkilerini üç ana başlık altında toplayabiliriz:

1)iklimin insan üzerindeki etkileri  

a)nüfusun dağılışı                             d)fizyolojik gelişimleri ve karakterlerini

b)ekonomik faaliyetleri                   e)kültür faaliyetlerini etkiler.

c)yiyecek ve giyecekleri

2)iklimin ekonomik hayat üzerindeki etkileri

a)sanayinin dağılışını                                d)turizm faaliyetlerini

b)ulaşım faaliyetlerini                               e)tarım faaliyetlerini

c)konut tipi ve kullanılan malzemeyi      f)ürün çeşitliliğini

Bunlara bağlı olarak ticaret şekilleri de iklimin kontrolü altındadır. İklimin iki temel faktörü vardır:Sıcak ve Soğuk.

Dünya’nın kendi ve Güneş etrafında dönmesiyle oluşan planetör faktörler vardır.Dünya’nın kendi etrafında dönmesiyle;iklim gece-gündüzden etkilenir.Güneşin gelme açıları değişir.

Maritizm; denizel                        continata; karasal

Karasal polar hareketi sadece soğukluk getirir.Continata polar olarak biz de Sibirya yüksek basıncı olarak gösterilebilir.Türkiye’de kışın sadece cephesel yağış alanları görülür.

İzlanda yüksek basıncından Basra alçak basıncı

Sibirya yüksek basıncından azor alçak basıncı Türkiye’yi etkiler.

Denizden geçen bir hava kütlesi denizden geçerken nemi alır ve dağa çıkarken yağış olarak bırakır.

genel ve fiziki coğrafya(kuraklık ve buzullar)

                                                   KURAKLIK

250-300mm’lik yağışın olmasıyla kurak bölge olur.Kurak olması için nem olmayacak.Korrozyon;yapıların üzerinde meydana gelen aşınım şeklidir.Rüzgar geçerli.Tafoni ve yardanglar korozyonlardan oluşmuştur.Orta Asya çöllerinde daha sıklıkla görülür.Yardang denilince aklımıza sadece Orta Asya çölleri aklımıza gelecek.Sedimenter kayaçların üzerinde oluşur.

Deflasyon;yüzey üzerinde aşındırma yaparsa yaparsa deflasyon denir.Dalgalı aşındırmaya ripple-mark denir.İki dalga arasındaki çukurluklara uruk denir.Yüzey aşındırmalarının hepsi deflasyonla oluşur.Tafoni kuş yuvası şeklindedir.Atmosferde gördüğümüz bütün tozlar suspension oluşturur.

Façetalı çakıllar üçgen şeklindedir.Kuru göllere playa denir.Tuz gölü playa alanlarıdır.Kapadokya’nın her yerinde kırgıbayır vardır.Gölden geçen tozlar gölün kıyısına birikir.Buralarda rünet araştırması yapmak gerekir.Mantar kayalar;rüzgarın alttaki ince tabakayı aşındırıp inceltmesiyle yukarısı mantar görünümünü almıştır.

Hamada ve reg’ler;çöllerin üzerindeki taşlara denir.

Bolson;kuru göl ve dağ arasındaki yere bolson denir.

Tuz gölünün olduğu yer playadır. playa; bolsonların az derin,tuzlu ve geçici göl veya bataklıklarla kaplı olduğu alanlardır.

Pediment için 4.jeolojik zaman gerekmektedir.Tepeyle düz alan arasında köprü görevi gören yere pediment denir.İnselbergler;pediment üzerindeki aşınmamış tepeye denir.

Yağışlar 150mm’nin altına düşerse çöller oluşur.Kum gelip yuvarlak bir tepe oluşturursa buna done denir.Hilale benzeyen kumlara barkan denir.Kumullar birbirine paralel uzanıp,yanda geçit yaparlarsa transversay denir.Rüzgarın yönüne göre oluşur.Yüzey şekillerine bağlı da oluşur.Çizgisel kumullarında oluşursa linear kumullar meydana gelir.Ağ gibi kumullar olursa network oluşur.bunlar biriktirmeyle oluşur.Yıldız tipi şeklinde oluşuyorsa stardone kumullar denir.

Barkanlarda kumul olmak zorunda değildir.Taş yarıklarının arasındaki tozlardan da oluşabilir.Lösler eski deniz varlığında oluşurlar.taşınmışlardır.Çin demek lös demektir.Badlanslar için sedimenter kayaçlar olması gerekmektedir.

                                                BUZULLAR

Buzul da bir kayaçtır ama eriyen bir kayaç.Dünyanın %10 u buzullarla kaplıdır.Buzulların yükseltisi kuzeye indikçe azalır.Basınçtan dolayı buzullar alttan erir.Birde kireç taşları alttan erir.

                              BUZUL BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

Bankiz;geçici buzullardır.Yazın erir,kışın yeniden oluşur.Buzullarda aşınma sonucu biriken yapıya moren denir.Uçta bulunursa uç moren denir.Buzulun bulunduğu yere göre ad verilir.

Kama;birikim şeklidir.Done benzeyen tepelerdir.Yuvarlak şeklindedir.

Ekser;bütün Avrupa ülkelerinde görülür.Tepeler yontularak düz hale gelir.Ya da morenleri biriktirerek sınır şekli halinde olmasına denir.

Ketil;buzulların meydana getirdiği küçük çukurluklardır.

Drumlin;buzul getirip morenleri yığıyor ve güzel bir şekil meydana getiriyor.Buna drumlin denir.

Buzulların gelip aşınmasıyla oluşan yerlere arat denir.

Sander;son düzlük anlamına gelir.buzul aşındırmasıyla oluşur.

Buz yalağı;dağların üst kısmında aşındırma ile oluşan küçük çukurluklardır.Buz yalağının erimesiyle oluşan büyük çukurluklara sirk gölü denir.

genel ve fiziki coğrafya(volkanik faaliyetler)

                               VOLKANİK FAALİYETLER

Derinlik volkanizması ve yüzeysel volkanizma olarak ikiye ayrılır.Derinlik volkanizmasında gazlar dışarı çıkmıyor.Bunların en önemli özelliği metamorfizma oluşturur.Lakolit;yana girmiş büyük yerlere denir.Batolitlerten küçüktür ve kubbe biçimindedir.Bunların çoğu granitlerdir.

Dayk;yeraltında oluşan baca tipindeki yarıklara denir.Volkan bacası patladıktan sonra magma donar.Yeniden patlama ihtimali var.Bacanın aşınmasıyla yeryüzüne çıkmasına nek denir.

Gayzer;sıcak su kaynaklarıdır.Gayzerler farklı zamanlarda  patlar.Çünkü yan taraftan gelen gelen suların ısınma süresi birbirinden farklıdır.Yellowstone basınçtan dolayı her zaman yükseliyor.Kısa bir süre sonra patlayacak.İnanılmaz derece toz ve duman bulutu meydana gelecek ve Türkiye’de bundan etkilenecek.Endonezya’da 100’den fazla aktif volkan var.Peru ve Şili’de de 100’den fazla volkan var.

Peri bacası oluşması için karasallık gerekiyor.Tüfler için sel ve kırkikindi yağışlarının olması gerekiyor.ignimbirit;sert tüfler.Kızılırmak’ın orda olmasının nedeni;gölsel tortul olmasından dolayıdır.Peri bacasının şapkasının oluşması için kil,maar ve kireçtaşı gereklidir.Evrende hareket etmeyen bişey yok.Manganez ve magnezyum denizlerin veya okyanusların altında oluşur.Göllerin altında oluşmaz.Volkanizmanın temel özelliği;volkanik şekiller oluşturur.İklim ise;bu volkanik şekilleri bozar.

İzlanda,Endonezya ve Hawai’nin yüzölçümü büyür.Nedeni;volkanik faaliyetler adayı kıyıya doğru sürükler.Bir lahar akıntısı,bir de kayaçların kıyıyı doldurmasıyla yüzey büyür.Lahar akıntısı;çamur akıntısıdır.

Hawai tipi:bazalt tipi kayaçlar çıkar ama kayaçlar çok geç soğur.ağırlık arttıkça mantoya doğru gömülme artar.Tokya’da denize gömülüyor.süpsidanstan dolayı.Dağdan gelen miktarlar Tokyo üzerinde ağırlık yaptığı için denize doğru gömülüyor.

Guyot;denizaltı volkanizmasıyla oluşmuş adalara denir.Suyun yüzeyine çıkacak diye bişey yok.Yüzeye çıkamazlar.Pasifik okyanusunda 40 bin guyot var.Yeryüzüne çıksa mercanlardan oluşurdu her yer.Maarın küçüklerine diyatrama denir.Maar;patlayan çukur demektir.

Barancos’lar;volkan konilerinin yamaçlarında yer alan bir diziliş gösteren “V”tipi akarsu vadileridir.Magma gelip yüzeye vurup çıkmazsa “don” oluşur.İki tane dağ arasında kalan yamaçların üzerindeki üçgen şeklindekilere “planez” denir.

genel ve fiziki coğrafya(karstik şekiller ve kıyı tipleri)

Karstik şekiller:karstik şekillerin oluşması için kireç gereklidir.Genç oluşumlu kireç taşlarının en önemli özelliği ;hemen aşınmasıdır.İlk karstik şekiller lapyalarla oluşur.Bunun oluşması için yağışın ve çatlakların olması gerekmektedir.Kalsitleri karbondioksit besler.Oksijen bunların düşmanıdır.Kayaçların temel özelliği;hem dıştan hem içten erirler.                                                                      Dolin;kalkerli arazilerde erime ve çökme sonucu oluşan tava şeklindeki şekillerdir.                                                                                                                                                                              Uvala;dolinlerin birleşmesi ile oluşan büyük çukurluklardır.                                                                                                                                               Polye;uvalalardan daha geniş şekillerdir.Magaralara kesinlikle maskesiz girilmez.Caco₃  tehlike oluşturur.Obruğun oluşması için çökme meydana gelmesi gerekmektedir.                                                                                                                                                                 Hidrostatik denge;altta sert tabaka ortada su üstte de sert tabakanın bulunması.En genç taşlar 60milyon yaşında.                                                                                                                 Travertenler;kireç taşlarının olduğu yerde oluşur.Antalya tamamen travertenlerden oluşur.Eğirdir gölü tektonik hareketlerle oluşmuş,karstik kayaçlarla gelişmiştir.

                                                  KIYI TİPLERİ

Enine kıyı tipi;bütün graben sahaları enine kıyıyı oluşturur.koy ve körfezlerin olduğu yerde enine kıyı oluşur.Dağların dik uzandığı yerlerde görülür.Egeid adası çöküyo.çökmesiyle Ege denizi ortaya çıkıyor.                                                                       Ria tipi kıyılar;vadilerin içinin suyla doldurursak buna ria tipi kıyılar denir.(ist-çanakkale)                                                                                                                                                                Fiyort tipi kıyılar;buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla fiyort kıyılar oluşur.(İskandinav yarımadası)                                                                                                                                                   Boyuna tipi kıyılar;dağlar kıyıya paralel uzanır.                                                                                           Dalmaçya tipi kıyılar;paralel kıyıların önüne ada koyduğun zaman dalmaçya kıyı tipi oluşur.(Akdeniz’de Finike-Kaş )Şimdiki dalmaçya kıyılar Hırvatistan’ın güneyi.                                                                                                                                                                      Limanlı kıyılar;geniş tabanlı vadilerin veya koy-körfezlerin deniz suları altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.Karadeniz’in kuzeyindeki kıyılar(odessa-dinyesper)Yurdumuzda Büyük ve Küçük Çekmece                                                                                    Haliçli kıyılar ülkemizde yok.Çünkü gel-git yok.